Deze column verscheen oorspronkelijk op de website van De Wereld Morgen
en is van de pen van Raf Jespers. Raf Jespers is advocaat bij Progress
Lawyers Network en auteur van Big Brother in Europa (Epo, 2010).
Blinkend van fierheid kondigde burgemeester Bart Somers vorige week aan dat camera’s op alle invalswegen naar Mechelen de nummerplaten van alle voorbijrijdende voertuigen zullen registreren. Acht miljoen auto’s per maand, zegt hij. Hij viseert met de maatregel “vooral de rondtrekkende dievenbendes” en onverzekerde auto’s. Uiteraard: uw privacy is verzekerd, want “de politie beheert het systeem”.
Aanslag op een mensenrecht
Mechelen staat niet alleen. Turnhout, de westkust, de provincie Limburg… ook zij doen het. Maar het Mechelse cameragedoe is wel degelijk een aanslag op het mensenrecht van de privacy dat in de Belgische grondwet en in artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is ingeschreven: “iedereen heeft recht op eerbiediging van zijn privéleven”. Daar horen verplaatsingen – al dan niet met de auto – bij.
Het doen en laten controleren, mag alleen in uitzonderlijke omstandigheden. Bijvoorbeeld om de criminaliteit te bestrijden. Maar de uitzondering mag niet de regel worden. Ingrijpen in de privacy is maar toegestaan wanneer er geen andere, minder ingrijpende maatregelen voorhanden zijn om hetzelfde doel te bereiken. In het vakjargon heet dat: het subsidiariteitsbeginsel.
Daar hoort nog een andere wettelijke restrictie bij: de genomen maatregel mag niet buiten verhouding staan met het nagestreefde doel. Dat is het proportionaliteitsbeginsel.
Die voorwaarden zijn in Mechelen niet vervuld. Er is geen enkele verantwoording waarom alle rijdende auto’s per se moeten geregistreerd worden om rondtrekkende dievenbendes te viseren. Een inzameling van de verplaatsingsgegevens van iedereen zonder onderscheid schendt het recht op privacy.
Het Duitse voorbeeld
Er is een parallel voorbeeld. Het Duitse Grondwettelijk Hof heeft een wet vernietigd die internetproviders en telecombedrijven verplichtte om van alle klanten de communicatiegegevens via e-mail, internet, telefoon of gsm twee jaar lang bij te houden. Volgens het hof was deze wet – die “toelaat … verplaatsingprofielen op te stellen van vrijwel alle burgers” – “een bijzonder zware ingreep tegen de rechten van de burgers, met een reikwijdte die de rechtsorde tot nu toe niet gekend heeft”.
Wat Somers doet, ligt volledig in de lijn van die verwerpelijke en verworpen Duitse wet. De doelstelling staat in geen enkele verhouding tot de middelen. Waarom moeten elke dag alle auto’s en hun bestuurders worden geregistreerd? De profileringsmethodes met nieuwe technologie en de koppeling van allerlei databanken brengen het scenario akelig dichtbij dat “men” van iedereen weet waarom hij naar Mechelen komt: werken, winkelen, wonen, het voetbal, een minna(a)r(e)s, een vergadering… Dat behoort allemaal tot de privésfeer. Waarom zou een overheid dat allemaal moeten registreren en weten?
Werkt deze aanpak wel?
Overigens, geen enkele studie toont aan dat dergelijke registratie een impact heeft op het voorkomen of opsporen van criminaliteit. Dat staat uitvoerig in het boek Big Brother in Europa. Dat van “de rondtrekkende dievenbendes” neigt dan ook naar volksverlakkerij. Deze bendes gaan niet met hun eigen nummerplaat naar Mechelen komen om in te breken. Zij draaien hun hand niet om voor een nagemaakte nummerplaat.
Het is niet uitgesloten dat ooit eens met het cameranetwerk een bende wordt geklist. Maar weegt dat op tegen de aantasting van de privacy? Klassieke misdrijven als diefstal en inbraak kunnen en moeten met minder privacy-aantastende maatregelen aangepakt worden. A la limite zelfs met camera’s, maar dan camera’s op crimineel gevoelige plaatsen, die bijvoorbeeld enkel ’s nachts registreren. Maar veel efficiënter dan die technologische snufjes die vanuit het politiecommissariaat bediend worden, is de politieagent op het terrein zelf.
Somers zegt dat de privacy verzekerd is omdat alleen de politie toegang heeft. De eerste vraag is of het netwerk op zich wel kan, los van wie het beheert. En is de politie de garantie van de privacy? Wie controleert of ze haar boekje niet te buiten gaat? Zal ze dit dure speeltje ook niet gebruiken bij voetbalmatchen van KV Mechelen? En bij uitbreiding bij grote evenementen, zeker die met een politieke of sociale inslag?
En de zoektocht naar onverzekerde auto’s? Daarvoor moet het camerasysteem verbonden zijn met databanken van niet-verzekerde voertuigen van bv de verzekeringsmaatschappijen. Hoe zit het met het wettelijk recht van de Mechelse politie om er toegang toe te hebben? De privacyregels bepalen dat je gegevens ingezameld voor één doel, niet zo maar voor andere doelstellingen kunt gebruiken. Is deze vraag in Mechelen al ooit gesteld?
Ik lees nergens iets over de financiële kant van de zaak. In 2008 mocht Siemens enkel voor het updaten van het cameranetwerk één miljoen euro innen. Het nieuwe systeem zal dus zeker veel meer kosten: camera’s, de complexe software, de verbinding met een computernetwerk en met databanken, het onderhoud… Komt daar nog de politiekost bij om het 24 uur op 24 op te volgen. Bedrijven als Siemens varen er wel bij. Kunnen die miljoenen niet veel beter besteed worden aan andere maatregelen voor de bestrijding van de criminaliteit?
Aanloop naar verkiezingen?
De cameraheisa in Mechelen lijkt een aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen. Het thema van de veiligheid slaat aan en camera’s op alle hoeken geven de burgers de indruk dat men er iets aan doet. Zo krijgt veiligheid de voorrang op de burgerlijke vrijheden. Een liberaal als Somers zou de eerste moeten zijn om nauwgezet te waken over die vrijheden. Met zijn naar schatting 200.000 bewakingscamera’s lijkt ons landje nu al een permanent gecontroleerde zone. Het is de illusie van totale veiligheid. Een controlestad die de burgers met technologische (en andere) middelen permanent in het oog houdt, is dat de prijs die wij willen betalen ‘in naam van de veiligheid’?
De Mechelaars zullen de eerste permanent gecontroleerde automobilisten van het land worden en hiervoor nog zelf moeten betalen. Wie niet van Mechelen is, kan die stad mijden, zoals in de middeleeuwen een peststad. Misschien is dat een optie. Er zijn ook leuke cafés, een goede voetbalploeg, een schitterend begijnhof, exclusieve winkels … twintig kilometer verderop in … Lier.