Clean IT en het bredere plaatje

We keren nog heel even terug op een vorig bericht over het Europees Clean IT project.
Clean IT is een project dat gefinancierd wordt door de Europese Commissie en dat het ‘terroristisch gebruik van internet’ moet opsporen, aanpakken en elimineren. Het is de bedoeling dat de principes en regels die Clean IT formuleert een aanvulling worden op de huidige wetgeving in de verschillende lidstaten.
Een kleine twee weken geleden bracht de Europese koepel van privacybewegingen EDRi een gelekt document uit, waaruit blijkt dat de denkpistes van Clean IT wel heel erg vergaand zijn. Een overzichtje vind je hier. Zoals te verwachten was, was de verontwaardiging groot (zie bijvoorbeeld hier, hier, hier of hier). In de dagen die daarop volgden, wrongen de verantwoordelijken van Clean IT zich in allerlei bochten om het document af te doen als totaal niet belangrijk. Of trokken ze er zelfs hun handen helemaal van af, zoals bijvoorbeeld Europees commissaris Cecilia Malmström via twitter liet verstaan. Allemaal zaken die het verhaal eigenlijk alleen maar nog eigenaardiger maakten.

Een storm in een glas water?

Hoe moeten we Clean IT nu eigenlijk inschatten? Is dat hele gedoe niets meer dan een storm in een glas water? Of is er meer aan de hand? Wij denken: allebei. Op het eerste gezicht lijkt het allemaal toch nog mee te vallen. OK, er staan nogal wat verontrustende voorstellen in het gelekte document. Maar het is slechts een werkdocument dat nog moet bediscussieerd en bijgestuurd worden (dixit de verantwoordelijken van Clean IT). En de verantwoordelijke commissaris heeft al getweet dat ze er niets mee te maken wil hebben (handig toch, die snelle media).
Bovendien is Clean IT is slechts een van de vele projecten die met Europees geld gefinancierd wordt en is het van die projecten slechts één van de kleintjes. Het budget van Clean IT is peanuts in vergelijking met de onderzoeken naar grenstechnologieën of met de investeringen in bijvoorbeeld Frontex en co.

Tegelijk is Clean IT wel degelijk een vuil zaakje. Stel dat een aantal van de “denkpistes” van Clean IT ook werkelijk doorgang zouden vinden (wat nooit helemaal valt uit te sluiten), dan blijft er van internetvrijheid weinig of niets meer over. En ook al is die kans relatief klein, dan nog is er reden genoeg om aan de alarmbel te trekken. Clean IT toont op zijn minst dat ideeën rond een uitgebreide censuur- en surveillance-architectuur leven binnen de Europese Commissie. Dit is iets waar EDRi, Bits of Freedom en anderen terecht tegen protesteren.

Er is meer

Het probleem is breder dan Clean IT. Het project toont duidelijk wat er fundamenteel scheef loopt met het veiligheidsbeleid in de Europese Unie. Joe McNamee, coordinator van EDRi omschrijft in een edito projecten als Clean IT als een gevaarlijke vorm van amateurisme.

Clean IT is part of a wider problem – a conveyor-belt of ill-defined projects whereby industry is expected to do “something” to solve ill- or even undefined problems on the Internet. (…) Worse still, Clean IT was born out of a failed “voluntary” project organised directly by the European Commission on “illegal online content”. That project failed because it did not have a problem definition. Without knowing what problems it was trying to solve, it ended up going round in ever smaller circles before finally disappearing down the proverbial drain. Sadly, no lessons were learned before the Commission committed to funding Clean IT, which is currently making the same mistakes all over again.

Dit soort incompetenties en het gebrek aan democratische legitimiteit waren op zich al redenen genoeg voor EDRi om tot de duidelijke slotsom te komen: Clean IT moet worden stopgezet!

En er is nog meer

In een artikel voor heise.de verwondert Matthias Monroy zich erover waarom activisten uitgerekend Indect gekozen hebben als symbool voor hun bezwaren tegen het surveillance-beleid in Europa. Er zijn in de Europese Unie zoveel meer projecten die in hetzelfde troebel water als Indect (en dus ook als Clean IT) rondzwemmen en over veel hogere budgetten beschikken dan beide samen. Hij noemt als voorbeeld Integrated Mobile Security Kit (IMSK) dat onderzoek doet naar het “beheersen” van geweld bij sportwedstrijden en bij internationale topbijeenkomsten. Of CROMATICA (CROwd MAnagement with Telematic Imagine and Communication Assistance) dat software ontwikkelt om “verdachte bewegingen” te lokaliseren. Een project dat zo succesvol was dat het na afloop onder de naam IPSOTEK gecommercialiseerd werd als een “intelligent voetgangers-bewakingssysteem” dat in de metro van onder meer London en Parijs verfijnd werd. Of nog ADABTS (Automatic Detection of Abnormal Behaviour and Threats in crowded Spaces) dat zich richt op surveillance in shopping malls en andere koopcentra.

Het zijn maar een paar voorbeelden van de vele projecten die al jaren door de EU ondersteund worden. Dat Indect er als symbool werd uitgepikt, is wellicht deels toeval en deels te wijten aan het feit dat het project zo duidelijk pervers is. Maar het risico bestaat dat de kritiek op de Europese veiligheidsarchitectuur blijft steken op het niveau van die symbolen. Symbolen zijn pas interessant als ze gebruikt worden als symptoom voor een dieper liggend probleem. En dat probleem ligt vervat in de discussie die al jaren gevoerd wordt over het soort samenleving waar Europa voor staat. Is het een open, sociaal, en democratisch Europa, dat de rechten en vrijheden van alle burgers wil vrijwaren? In dat geval hebben projecten als Indect en Clean IT, maar ook die tientallen andere (ook binnen de lidstaten zelf) geen recht van bestaan. Ze maken immers deel uit van een Europa dat zijn burgers wil registreren, controleren en censureren en tegelijk anderen wil beletten om” Vesting Europa” binnen te komen. Ze staan voor meer surveillance, meer controle, meer toezicht, meer bewaking, meer censuur, noem maar op. En tegelijk brokkelen ze de democratie verder af.

Daar ligt de werkelijke inzet van de discussie rond het Europese veiligheidsbeleid. Kleine garnalen als Clean IT of Indect zijn interessant als kapstokken om die discussie aan op te hangen. Maar het is even belangrijk om het bredere plaatje niet uit het oog te verliezen. En dat is ervoor zorgen dat we niet verder wegglijden naar controlestaat Europa; maar integendeel stappen kunnen zetten om onze rechten en vrijheden te behouden waar we die nog hebben en ze te heroveren waar we ze verloren zijn.