Tijdens de Olympische Spelen van 2008 verwierf de Chinese kunstenaar Ai Weiwei internationaal naam en faam met zijn ‘Vogelnest’, het Olympisch Stadion in Beijing dat de kunstenaar samen met de Zwitserse architecten Herzog & de Meuron creëerde. Een paar jaar later viel de kunstenaar uit de gratie wegens te kritisch en werd hij onder huisarrest geplaatst. Dat inspireerde Ai Wei Wei dan weer voor zijn eigen Weiweicam: een zelfopgelegd surveillanceproject waarbij vier webcams zijn doen en laten binnenhuis de klok rond volgden en naar een eigen website streamden. Ai kondigde het project zelf aan als een manier om de overheid die hem in het oog hield te ‘helpen’.
Nu wordt Ai in New York herenigd met Herzog & de Meuron voor een gloednieuwe interactieve installatie die “Hansel & Gretel” werd gedoopt – naar het bekende sprookje. Met dat verschil dat in de installatie de broodkruimels uit het beroemde sprookje van Hansje en Grietje niet worden opgegeten door vogels. De digitale kruimels die worden verzameld, worden daarentegen ook allemaal opgeslagen.
Met de installatie willen de kunstenaar en de architecten onderzoeken en tonen hoe surveillance binnen onze stedelijke omgeving werkt. Curatoren Tom Eccles en Hans Ulrich Obrist omschrijven het als “een dystopisch woud van geprojecteerd licht waar de vloer opstijgt alsof die door een onzichtbare kracht wordt opgetild, waar bezoekers worden gevolgd door infraroodcamera’s en in de gaten worden gehouden door drones die systematisch hun gegevens en bewegingen vastleggen.” Het resultaat is dystopisch en sinister, maar tegelijk luchtig en speels door de elementen van een pretpark die er werden aan toegevoegd.
Ironisch genoeg begon het project met het idee om een democratische ruimte te creëren, iets wat zou lijken op een park. Het eindresultaat is echter een open ruimte geworden die voortdurend in de gaten wordt gehouden door machines. Camera’s, projectoren en sensoren bevinden zich boven het hoofd, maar uit het zicht, terwijl laagvliegende drones met tussenpozen langskomen en af en toe stoppen om boven individuen te zweven. Een tweede deel van de installatie bevindt zich in een aanpalende ruimte, waar de deelnemers geconfronteerd worden met de technologie achter de installatie en zichzelf vragen kunnen stellen bij het plezier dat ze vijf minuten vroeger nog hadden. In de woorden van Ai Weiwei: “Surveillence is only one side of the story, but with Hansel & Gretel, visitors see the whole process – and enjoy the process.”
Als bezoeker kan je je weliswaar verstoppen in de schaduw, maar Hansel & Gretel werkt het beste wanneer je je laat onderdompelen in “een verleidelijk speelse en verontrustende ervaring van wat het betekent om voortdurend in de gaten te worden gehouden, van een openbare ruimte zonder anonimiteit”. Het is een ervaring waar Ai Weiwei zelf maar al te vertrouwd mee is en waarvan de kunstenaar lijkt te willen zeggen dat we er ons beter ook allemaal vertrouwd mee zouden maken – of we het nu leuk vinden of niet.
“Hansel & Gretel” van Ai Weiwei, Jacques Herzog en Pierre de Meuron.
Curatoren: Tom Eccles en Hans Ulrich Obrist
Van 7 juni tot 6 augustus 2017 in Park Avenue Armory, New York.
Website Park Avenue Armory