Van Facebook tot de Belastingdienst, van Magister tot werkgevers: bedrijven en overheden willen steeds meer van ons weten. Door het koppelen van data worden we geanalyseerd en raken we gevangen in profielen. Gemeenten voorspellen wie een potentieel fraudeur is, of wie grote kans heeft slachtoffer te worden van huiselijk geweld. Een groeiende groep werknemers wordt aangestuurd via algoritmen. En ons venster op de wereld wordt bepaald door bedrijven die weten wat we willen zien, horen en lezen.
Digitalisering heeft ons leven makkelijker gemaakt, maar ook nieuwe vormen van beïnvloeding en machtsuitoefening gecreëerd. Wat betekent dit voor onze zeggenschap? En wat doet het met de samenleving als we gereduceerd worden tot onze data? In Datamacht en tegenkracht roept Kathalijne Buitenweg alle burgers, werknemers en internetgebruikers op om tegenmacht te organiseren, en zo de macht over onze data te heroveren.
Vloek en zegen
Volgens Kathalijne Buitenweg is digitalisering zowel een vloek als een zegen voor de democratie. Internet heeft de drempel verlaagd om deel te nemen aan het publieke debat, voor actief burgerschap hoef je de deur immers niet meer uit. In 2010 schreef Buitenweg mee aan het verkiezingsprogramma van GroenLinks, met daarin een passage waarin wordt gesteld dat het internet de plaaggeest van dictators is en een moderne democratie en creatieve economie leven van bytes en breedband. Tien jaar later is Buitenweg niet zo positief meer: “het internet kan ook een vloek zijn voor de democratie”.
In Datamacht en tegenkracht neemt ze daarvoor zowel de surveillerende staat (met als sprekend voorbeeld voor Nederland uiteraard de toeslagenaffaire als één van de meest recente uitwassen) als het surveillancekapitalisme (dat onze persoonsgegevens tot koopwaar degradeert) in het vizier. Daarnaast besteedt ze ook aandacht aan de macht van sociale media (de filterbubbels, het opkloppen van maatschappelijke tegenstellingen en de verdienmodellen hierachter), digitalisering op de werkvloer (platformbedrijven als Uber) en de niet zo beste relatie tussen digitalisering en het milieu.
Daarnaast krijgt ook het tweede deel van de titel van haar boek, tegenkracht, ruim aandacht. Als voormalig politica voor GroenLinks weet Buitenwegen niet alleen waar de problemen zitten of waar de wetgeving mank loopt, maar kan ze ook aangeven waar we de mogelijke oplossingen moet zoeken. Bij de concrete aanbevelingen krijgen we onder meer wetgeving waarmee een halt wordt toegeroepen aan het verdienmodel van op maat gemaakte advertenties. Social mediaplatform dienen volgens Buitenweg transparantie te verschaffen over hun dataverzameling en algoritmes. Ook pleit Buitenweg voor meer zeggenschap voor werknemers op het gebied van technologie op de werkvloer.
Het resultaat is een boek dat vlot wegleest, hoewel niet echt vernieuwend. Zeker als het gaat over tegenkracht, blijf je als lezer toch wat op je honger zitten.
++++++++++++++++++
Kathalijne Buitenweg: Datamacht en tegenkracht.
De Bezige Bij, 2021, 208 p.
ISBN: 9789403125213