Het Controleorgaan op de politionele informatie (COC) voerde een onderzoek naar de doeltreffendheid en proportionaliteit van de passagiersgegevensbank, die sinds 2018 gebruikt wordt door de veiligheidsdiensten. Daaruit blijkt dat het systeem in hetzelfde bedje ziek is als alle systemen van massale surveillance, namelijk dat ze – ondanks de grootschalige schending van onze privacy – simpelweg niet efficiënt zijn. Zo blijkt onder meer dat meer dan de helft van de matches ‘valse positieven’ oplevert. Omdat er uit het onderzoek nog verschillende andere problemen bleken, concludeert het controleorgaan dat een politieke evaluatie van de doeltreffendheid van de passagiersgegevensbank dringend noodzakelijk is
Sinds 2018 screent de ‘Passagiersinformatie-eenheid’ (BELPIE) alle vliegtuigpassagiers in ons land. Het gaat om de zogenaamde Passenger Name Records (PNR), waarbij onder andere de namen, adresgegevens, betaalgegevens, geboortedata en paspoortnummers van alle vliegtuigpassagiers die hier vertrekken, aankomen of doorreizen, worden bijgehouden. Ook de gegevens van wie hier doorreist met internationale treinen en bussen worden verzameld en vijf jaar bewaard. Tijdens die vier jaar zijn meer dan 50 miljoen ‘reisbewegingen’ van passagiers verwerkt.
Omdat het gaat over zo’n “grootschalige gegevensverwerking” en “verregaande inmenging in onze persoonlijke levenssfeer” begon het Controleorgaan op de politionele informatie (COC) vorig jaar een onderzoek naar de doeltreffendheid van het systeem. In zijn eindrapport plaatst het COC heel wat vraagtekens bij de meerwaarde in de strijd tegen terrorisme en georganiseerde criminaliteit en wijst het op verschillende problemen die de doeltreffendheid van het systeem op de helling zetten.
De voornaamste conclusies van het COC
- door de gebrekkige kwaliteit van de informatie in de Algemene Nationale Gegevensbank (ANG) zijn de passagiersgegevens niet altijd even accuraat
- identiteitskaarten worden onvoldoende nagekeken door de luchtvaartmaatschappijen bij de check-in of bij de boarding
- zelfs als de gescreende gegevens een ‘hit’ opleveren en blijken te kloppen, worden die ‘matches’ soms te laat doorgespeeld of te laat ontvangen door de politiedienst die kon tussenkomen
- er werden meer gegevens verwerkt dan wettelijk toegelaten, zoals het IP-adres van het informaticasysteem waarmee een vluchtreis is geboekt
- het is ‘juridisch problematisch’ dat de politiemensen die bij de passagiersinformatie-eenheid werken een dubbele functie hebben en ook onderzoeksdaden stellen en pv’s of vertrouwelijke verslagen schrijven
Passagiers zijn de dupe
Frank Schuermans van het COC:
“Er is vooral een probleem met vals positieven. Bij zo’n vals positief resultaat blijkt een overeenkomst tussen een gezocht persoon en een passagier toch fout te zijn. Om die vals positieven weg te filteren, controleert bijvoorbeeld een politieman de resultaten. Als ze worden gevalideerd, is er sprake van een match. Maar zelfs die positieve matches leiden meestal niet tot een resultaat. Daar zijn verschillende redenen voor. Vaak blijkt het toch niet om de juiste persoon te gaan. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de luchtvaartpolitie een oude man aantreft terwijl de gezochte persoon een jonge man zou moeten voorstellen.”
Het COC wijst erop dat passagiers de dupe van de problemen geworden zijn.
“In sommige gevallen leidt het tot situaties waarbij personen onterecht geconfronteerd worden met een onderzoek waar ze eigenlijk niets mee te maken hebben. Of ze worden onterecht tegengehouden door de douane of de politiediensten in de luchthaven.”
Schuermans concludeert dat de opslag van de passagiersgegevens zonder twijfel al nuttige en zelfs doorslaggevende info heeft opgeleverd voor onderzoeken. “Maar we moeten nadenken over de verhouding tussen de resultaten en de massale datacaptatie en -opslag, zeker als de bussen, treinen en boten op termijn er nog aan worden toegevoegd. Wegen die duizenden valse hits wel op tegen de resultaten van het systeem? Het Europees Hof van Justitie heeft in juni een arrest uitgesproken dat ook die vraag stelt, en waar de Belgische wetgever rekening mee zal moeten houden.”
Rapport DAB21001 – Bijzonder toezicht op de Passagiersinformatie-eenheid door het Controleorgaan op de Politionele Informatie (publieke versie – pdf)
