Afrikaanse staten investeren steeds meer in buitenlandse surveillance technologie. Vooral Chinese bedrijven krijgen steeds meer voet aan de grond, maar ook Amerikaanse en Europese bedrijven laten zich niet onbetuigd – ondanks zorgen over privacy en de angst voor online onderdrukking. Journalistiek platform Context geeft een stand van zaken.
Afrika is een hotspot geworden voor de export van bewakingstechnologie vanuit landen als de VS, Groot-Brittannië, China, Israël en de Europese Unie, zo blijkt uit nieuw onderzoek. Nigeria, Ghana, Marokko, Malawi en Zambia geven jaarlijks meer dan 1 miljard dollar uit aan bewakingstechnologie, zo blijkt uit een rapport van het Institute of Development Studies (IDS) en het African Digital Rights Network (ADRN). Hun rapport “Mapping the supply of surveillance technologies to Africa” onthult de financiële en sociale kosten van de technologie. Tijd voor een overzicht waarvoor de tech wordt gebruikt en een antwoord op de vraag of burgers zich zorgen moeten maken.
Welke landen importeren bewakingstechnologie?
Het rapport richtte zich op vijf landen, maar veel andere landen importeren en gebruiken bewakingstechnologie. Zimbabwe, bijvoorbeeld, is begonnen met de bouw van zijn Zim Cyber City project ter waarde van 60 miljard dollar – een slimme stad die tot doel heeft “bewakingstechnologie te installeren die rechtstreeks verbonden is met de wetshandhavingsinstanties”. Kenia heeft videocamera’s, volgapparatuur, software en cloudopslagsystemen uitgerold in steden als Nairobi door samen te werken met het Safe City initiatief van het Chinese telecombedrijf Huawei. De apparaten en systemen maken gebruik van publieke en private platformen om openbare diensten zoals politie en verkeersmanagement te verbeteren, aldus ambtenaren.
Van de vijf landen die in het rapport zijn onderzocht, is Malawi de enige die het Safe City Surveillance-pakket van Chinese bedrijven heeft afgewezen. De auteurs van het rapport zagen zich genoodzaakt om onderzoek naar Zimbabwe, Ethiopië, Egypte, Tunesië en Soedan te schrappen vanwege veiligheidsredenen voor lokale onderzoekers, aldus Tony Roberts, redacteur van het rapport. Volgend jaar wordt verder onderzoek gedaan naar Egypte, Kenia en Zuid-Afrika, voegde Roberts toe.
Hebben rechtengroeperingen hun bezorgdheid geuit?
Onderzoekers waarschuwen dat technologie kan worden gebruikt om burgers massaal te controleren met behulp van mobiele spyware, het onderscheppen van internet, het verzamelen van biometrische ID-gegevens, het monitoren van sociale media, gezichtsherkenning en nummerplaatherkenning. In het rapport wordt vastgesteld dat bewakingstechnologie wordt gebruikt om “burgers uit te kiezen voor intimidatie, opsluiting en marteling omdat ze een afwijkende mening hebben, wat in strijd is met de internationale mensenrechtenwetgeving en het beleid van de technologiebedrijven”. Zo werd de Nigeriaanse apotheker Solomon Akuma in april 2020 gearresteerd omdat hij op sociale media kritiek had geuit op voormalig president Buhari. Akuma werd beschuldigd van terrorisme, opruiing en criminele intimidatie van de president, aldus de onderzoekers. David Indeje van KICTANet, een Keniaanse ICT-denker, zei dat “de (Keniaanse) overheid zegt dat de bewakingstechnologie in het belang is van de nationale veiligheid”. “Maar deze technologie schendt ook de rechten van Keniaanse burgers op het gebied van privacy, omdat de meeste mensen niet weten dat ze in de gaten worden gehouden en hoe de verzamelde gegevens worden gebruikt”, voegde hij eraan toe.
Wie levert de technologie en hoe wordt deze gefinancierd?
In het verleden werd de markt gedomineerd door Amerikaanse en Europese bedrijven, maar de Chinese bedrijven Huawei en ZTE zijn snel in opkomst in de markt van safe city surveillance. Uit het onderzoek blijkt dat Chinese banken enorme leningen aanbieden aan Afrikaanse regeringen om surveillancepakketten te kopen, onder andere van het in China gevestigde Huawei en ZTE. Vaak omvatten de leningen ook de installatie van de CCTV-camera’s en een datacentrum in de commandoruimte om burgers in realtime te volgen. Ghana, Marokko en Zambia hebben elk meer dan 250 miljoen dollar uitgegeven aan Chinese bewakingstechnologie, aldus het rapport. De VS en Groot-Brittannië domineren nog steeds het monitoren van sociale media, wat gebruikt kan worden om bijvoorbeeld kiezersgedrag te manipuleren. Malware voor het hacken van mobiele telefoons komt volgens het rapport voornamelijk uit Duitsland, Italië en Israël. “Bovenop de persoonlijke kosten komen de enorme financiële kosten die beter besteed zouden kunnen worden aan vitale openbare diensten,” aldus Roberts. “We hebben contracten voor bewakingstechnologie blootgelegd die miljarden dollars waard zijn, maar door de geheimzinnigheid rond de contracten is dit slechts een fractie van wat de werkelijke totale uitgaven zullen zijn,” zei hij in een persverklaring.
Hoe kunnen burgers hun privacy beschermen?
Burgers over het hele continent nemen stappen om toezicht te voorkomen, zoals het gebruik van VPN’s, versleutelde berichten en privacybrowsers, aldus Roberts. Klimaatactivisten in Oeganda en Tanzania gebruiken bijvoorbeeld beveiligde apps zoals Signal voor versleutelde berichten en twee-factor authenticatie om hacks te voorkomen. In het rapport wordt opgeroepen tot het afschaffen van schadelijke surveillancetechnologieën en het ontmoedigen van massasurveillance van burgers. Groepen uit het maatschappelijk middenveld werken ook aan het ter discussie stellen en herzien van wettelijke kaders om ervoor te zorgen dat legitieme surveillance alleen wordt uitgevoerd als het ‘legaal, noodzakelijk en proportioneel’ is, aldus Privacy International. “Regelgeving houdt simpelweg geen gelijke tred met wat er gebeurt op het gebied van surveillance-technologie”, zegt Chenai Chair, digitaal rechtenexpert bij Mozilla. “We hebben transparantie nodig in het aanbestedingsproces voor deze bewakingstechnologie. Veel van deze overeenkomsten worden niet openbaar gemaakt en dus weten burgers niet waar de verzamelde gegevens naartoe gaan en waarvoor ze worden gebruikt.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij het internationaal mediaplatform Context.
Mapping the Supply of Surveillance Technologies to Africa: Case Studies from Nigeria, Ghana, Morocco, Malawi, and Zambia