Claire Fernandez, directeur bij EDRi, vreest dat de winst van extreem-rechts en de conservatieve partijen bij de Europese verkiezingen, de Europese agenda nog meer richting technosolutionisme zal drijven. In een bijdrage voor Euronews pleit ze ervoor af te stappen van het denken dat technologie voor alle problemen wel een oplossing zal bieden. Die visie vormt immers een ernstige bedreiging voor onze grondrechten. Voor Fernandez is het belangrijk om een toekomst voor ogen te houden waarin technologie de mensheid, de democratie en de planeet dient. Daarvoor moeten we wel de moeilijke vraag durven stellen hoe technologie schadelijke machtsdynamieken in onze samenleving mogelijk maakt.
Will the far right threaten Europe’s digital future?
Zal extreem rechts Europa’s digitale toekomst bedreigen?
De Europese verkiezingen in juni hebben velen van ons in het maatschappelijk middenveld meegesleurd in een wervelwind, die de verdere opmars van extreem-rechts binnen onze democratische instellingen bevestigde. Met meer dan twintig jaar ervaring in het verdedigen van een vrije, eerlijke en open digitale omgeving in Europa, is één ding voor EDRi duidelijk – een verschuiving naar rechts vormt een ernstige bedreiging voor onze grondrechten. Vooruitkijkend naar het volgende mandaat van de EU-instellingen kunnen we een toename van de marktdominantie van grote techbedrijven en de implementatie van draconische overheidspraktijken op het gebied van surveillance verwachten. Veel discussies rond de verkiezingen waren gericht op hoe technologie complexe sociopolitieke problemen zoals klimaatverandering, onzekerheid op de arbeidsmarkt en de militarisering van openbare ruimten zou kunnen aanpakken. Deze retoriek is niet nieuw. Als netwerk van organisaties voor digitale rechten in Europa heeft EDRi vanop de eerste rij kunnen zien hoe technologie binnen de Europese instellingen vaak wordt afgeschilderd als een wondermiddel voor al onze maatschappelijke uitdagingen. In werkelijkheid liggen de zaken gecompliceerder dan wordt voorgesteld – technologie is niet het wondermiddel om al onze problemen op te lossen en kan ze vaak verergeren. Technologie wordt gezien als de snelste weg naar winst en groei, maar de sociale gevolgen en de gevolgen voor het milieu worden genegeerd. We hebben holistische en intersectionele, meervoudige oplossingen nodig voor onze grootste uitdagingen die inspelen op de vraag van mensen naar veiligheid, welzijn en gezondheid – geen snelle oplossingen.
Valse technosolutionistische verhalen ten koste van onze rechten
Als de leidende stem op het gebied van digitale rechten in Europa is het EDRi-netwerk een sterke waakhond geweest tijdens de laatste EU regeerperiode. Onze ervaring heeft ons geleerd dat het technosolutionistisch verhaal dat de EU-instellingen domineert – en dat sterk beïnvloed wordt door de torenhoge lobby van bedrijven – ernstige gevolgen heeft voor onze waardigheid, onze rechten, de integriteit van onze verkiezingen en onze planeet. In de afgelopen regeerperiode hebben we herhaaldelijke pogingen gezien van de EU-instellingen om ons “veiligheid” te verkopen die een bedreiging vormt voor onze grondrechten. We zagen dit in de politieke drang naar leeftijdscontrole, het ondermijnen van encryptie en de massale surveillance van ons digitale leven. Opdringerige technologieën als spyware en biometrische surveillance werden ten onrechte aangeprezen als de enige manier om kinderen te beschermen of misdaad te bestrijden. Dergelijke technologie heeft schadelijke gevolgen voor onze mogelijkheden om veilig online te communiceren, toegang te krijgen tot informatie, onze seksualiteit te verkennen en ons politiek te organiseren. Dit treft onevenredig veel groepen zoals journalisten, mensenrechtenactivisten, jongeren en gemarginaliseerde gemeenschappen. In het licht van de Europese verkiezingen wordt verwacht dat de conservatieve meerderheid in het nieuwe Europees Parlement prioriteit zal geven aan het steunen van defensietechnologie, vooral voor immigratie en grenscontrole. Dit sluit aan bij de hardnekkige trend om de rechten van migranten en mensen van kleur te negeren, wat aanzienlijke risico’s met zich meebrengt voor onze democratische samenlevingen in het algemeen.
Valse veiligheidsdenken leidt nergens toe
In de baanbrekende AI-wet die in april 2024 door de EU werd aangenomen, zagen we de instrumentalisering van het veiligheidsverhaal ten koste van onze grondrechten. De uiteindelijke wet maakt van alles wat te maken heeft met “nationale veiligheid” een zone zonder digitale rechten, met weinig verantwoordingsplicht voor instellingen en actoren die risicovolle systemen gebruiken voor politiewerk. Deze tekortkomingen in de AI-wet zijn het resultaat van de krachtenbundeling van techbedrijven en EU-lidstaten om te lobbyen voor afgezwakte wetgeving. De enen willen daarmee vooral hun winsten en de anderen hun overdreven nationale veiligheidsagenda veilig stellen. In de nasleep van de verkiezingen zullen we de implementatie van de AI-wet zien. Progressieve wetgevers moeten opkomen voor de menselijkheid en waardigheid van migranten – aangezien veel stemmen luid zullen roepen om een Fort Europa op steroïden.
Tegelijkertijd stellen EU-instellingen de “koppeling van groene en digitale transities” voor, waarbij technologische oplossingen worden aangeprezen als het antwoord op de klimaatcrisis. Dit bevordert de zakelijke agenda van techbedrijven, die er baat bij hebben als we ons alleen door middel van technologie richten op het oplossen van een complex milieuprobleem. In de samenwerking met organisaties voor digitale rechten en klimaatrechtvaardigheid heeft EDRi keer op keer gezien hoe AI en digitale techbedrijven vertrouwen op meedogenloze grondstoffenwinning, zwaar water- en energieverbruik en de uitbreiding van giftig afval. Het is overduidelijk dat deze technosolutionistische, valse veiligheidsverhalen ons niet naar een toekomst leiden waarin we allemaal kunnen gedijen.
Wat moet er veranderen voor een toekomst waarin we wel allemaal gedijen?
Deze verkiezingen hadden ook hun zilveren randje – ze waren een kans om het publieke verhaal te sturen in de richting van een visie op een rechtvaardiger, eerlijker en duurzamere digitale toekomst. Om af te stappen van een technosolutionistische benadering is het belangrijk om een toekomst voor ogen te zien waarin technologie ten dienste staat van de mensheid, de democratie en de planeet. Dat is mogelijk door de moeilijke vraag te stellen hoe technologie schadelijke machtsdynamieken in onze samenleving mogelijk maakt. Gezamenlijk kunnen we een wereld opbouwen waarin ons digitale leven wordt gedreven door zorg, rechtvaardigheid en empowerment, en niet door winstbejag, surveillance en eindeloze consumptie. Om dit te bereiken hebben we een holistische, systemische en gedurfde aanpak nodig van Europese beleidsmakers – door middel van een intersectionele lens over de huidige silo’s heen.