Het veiligheidstheater na 7/1

Om onze vrijheid van meningsuiting te verdedigen, stellen de Europese ministers voor om diezelfde vrijheid in te perken met een rist antiterreurmaatregelen. Want we mogen hier wel zeggen wat we willen, maar we moeten ook weer geen al te grote bek opzetten. En zo halen de terroristen alsnog een slag thuis, zegt Mathias Vermeulen in De Standaard.

TERRORISME – DEMOCRATIE : 2–1

Het is een wrange grap die zelfs de cartoonisten van Charlie Hebdo niet zouden maken. Om onze vrijheid te verdedigen gaan we die verder begrenzen. Een andere conclusie is moeilijk na de top van enkele ministers van Binnenlandse Zaken in Parijs afgelopen zondag. Zij stelden onder meer voor om meer gegevens bij te houden over het vliegverkeer binnen de Europese Unie en ons internetverkeer meer in de gaten te houden. Sommigen deden daar nog een schepje bovenop. Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) wil met ‘de grote internetproviders’ internationale afspraken maken om ‘het recht op vrije meningsuiting een heel klein beetje aan banden te leggen’ als mensen terrorisme zouden aanmoedigen. ‘We hebben gezien hoe gevaarlijk zulke uitspraken zijn’, dixit Geens – zonder enig spoor van ironie. In oktober 2014 had Frankrijk nog zo’n wet aangenomen, die mensen tot zeven jaar cel kan opleveren als ze online terreurdaden proberen te vergoelijken. Veel heeft het niet geholpen.

Toch ‘iets’ doen

Ministers die eerder nog hadden opgeroepen om vooral niet bang te zijn, werden nu gevloerd door de angst om onmachtig over te komen. De afgelopen dagen spraken hoge functionarissen van Nederlandse, Franse, Britse en Amerikaanse geheime diensten unaniem zeer duidelijke taal: een aanval zoals die op de redactie van Charlie Hebdo is bijna onmogelijk om te voorkomen. Toch willen politici dan toch ‘iets’ doen: het is wat sommigen ‘veiligheidstheater’ noemen: maatregelen aankondigen die als doel hebben om de burger gerust te stellen, terwijl die weinig tot geen impact hebben op het terrein.

Academisch onderzoek heeft vorig jaar uitgewezen dat de Europese Unie sinds 9/11 meer dan 239 maatregelen heeft aangekondigd in de strijd tegen terrorisme. Slechts zeer sporadisch is daarvan de effectiviteit onderzocht, de impact op fundamentele rechten en vrijheden of zelfs nog maar de implementatie van die initiatieven door de lidstaten. Wat we wel gezien hebben is dat het Europees Hof van Justitie de databewaringsrichtlijn van de EU vorig jaar ongedaan maakte, omdat die een ongeziene inbreuk zou vormen op ons recht op privacy. Die wet verplichtte telecomaanbieders om gegevens over al ons telefoon- en internetgebruik bij te houden, en was na de aanvallen in Londen in 2005 in een rotvaart aangenomen door Europa. Het is trouwens zeer twijfelachtig of een Europees systeem om massaal passagiersgegevens op te slaan de test van het Hof zou doorstaan. Als bepaalde groepen in het Europees Parlement daar het been stijf houden, is dat dus niet omdat ze politieke spelletjes spelen (DS ­­10 januari), maar omdat ze zich vragen stellen bij de effectiviteit en de legaliteit van zo’n maatregel.

Pincetten en sloophamers

Niet alle voorstellen van zondag zijn problematisch, maar laat ons duidelijk nee zeggen tegen dure investeringen in nieuwe databases en andere surveillancemaatregelen. Die hollen niet alleen onze fundamentele vrijheden verder uit, maar doen de bevoegde diensten vaak verder verdrinken in een zee van ruis als er niet genoeg personeel is.

Wat moeten we dan wel doen? Analyseer op Europees vlak eerst al eens de toegevoegde waarde van bestaande antiterreurmaatregelen. Wat werkt er? Wat werkt er niet? Welke maatregelen zijn er al geïmplementeerd geweest, welke niet? Op nationaal vlak mogen onze diensten gerust meer middelen inzetten om gericht te speuren naar verdacht gedrag, en moet er nagegaan worden hoe er bilateraal beter informatie kan worden uitgewisseld met buitenlandse diensten. Maar geef hen dus meer pincetten en geen lompe sloophamers die onze (online) vrijheden kunnen vernietigen.

Onze democratie kan tegen een stootje, zelfs tegen een uppercut als deze aanslag. Democratie is veerkrachtig – dat toont de massale demonstratie van zondag aan. Mensen kwamen op onze straat om onze democratie te verdedigen. Met het inperken van onze vrijheden, scoren we daarentegen alleen maar een owngoal.