U wordt herkend – Automatische gezichtsherkenning rukt op

Automatische gezichtsherkenning rukt op. In het buitenland zijn slimme camera’s die u live kunnen identificeren al mainstream, maar ook bij ons staat de technologie klaar. “De volgende stap is dat iedereen overal op straat wordt gevolgd.” De Tijd besteedde uitgebreid aandacht aan de nieuwste ontwikkelingen. Lees de long read bij de bron (of hieronder).

•  U wordt herkend

Sportief breekt de voetbalclub RWDM al even geen potten meer. Maar technologisch wil de traditievereniging graag vooroplopen. Het voorbije seizoen testte de club, die achtste eindigde in de eerste amateurklasse, een systeem waarbij abonnementhouders zonder zichtbare controle het stadion in Molenbeek kunnen binnenstappen. Twee op de ingang gerichte camera’s van Panasonic detecteren de gezichten. In real time verifieert software of de voorbijwandelende supporter een seizoenspas heeft.

’Het is een manier om abonnees een vlottere service te bieden’, zegt Ronny Depoortere van Zetes, het Belgische biometriebedrijf dat in 2016 werd overgenomen door de Japanse elektronicagigant en dat de technologie levert voor het project bij RWDM. De bedoeling is een ‘fast lane’ te creëren waarbij geregistreerde supporters, die toestemming hebben gegeven en een foto hebben geüpload naar een database, niet meer hoeven aan te schuiven. ‘Het systeem werkt voldoende accuraat’, zegt Depoortere na een jaar proefdraaien. ‘Zelfs in moeilijke omstandigheden, zoals bij regen. Of als mensen een pet en een bril dragen of hun hoofd draaien.’

De test bij RWDM is een van de eerste kleinschalige toepassingen in ons land van een technologie die met grote sprongen vooruitgaat. Gezichtsherkenning is software die op stilstaande of bewegende beelden exact kan lokaliseren waar gezichten zijn en daarin genoeg kenmerken kan analyseren om af te leiden wie de persoon in kwestie is. Daarvoor toetsen de systemen de beelden aan databanken met massale hoeveelheden opgeslagen gezichten. ‘Door vooruitgang in artificiële intelligentie is gezichtsherkenning de jongste twee jaar veel accurater worden’, zegt Luuk Spreeuwers, expert computervisie aan de Universiteit Twente. ‘Ga nog een stap verder en je komt op het punt dat je iedereen overal kan volgen op straat.’

In het buitenland is automatische gezichtsherkenning al mainstream. In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk maken politiediensten er gebruik van in hun strijd tegen criminaliteit. Via de software zijn verdachten en daders simpel op te sporen door beelden van alomtegenwoordige bewakingscamera’s via algoritmes te matchen met foto’s uit databanken van rijbewijzen of mugshots. Een overeenkomst kan agenten op weg zetten in anders onoplosbare misdrijven.

Afschrikwekkend

De technologische revolutie gaat gepaard met een grote bezorgdheid over misbruik en inbreuken op de privacy door een overijverige, orwelliaanse overheid. San Francisco, de hoofdstad van Silicon Valley, verbood daarom vorige week als eerste Amerikaanse stad de technologie. Het verbod is symbolisch, want de lokale politie gebruikte ze nog niet. Andere steden overwegen een gelijkaardige stap.

Amazon moest deze week op zijn jaarvergadering het protest dulden van aandeelhouders die zich niet kunnen verzoenen met een snel groeiende tak van de internetreus: Rekognition. Dat systeem voor gezichtsherkenning werd intern ontwikkeld en verkocht aan politiekorpsen. Uiteindelijk was er geen meerderheid voor het voorstel om Rekognition te blokkeren.

China geldt als het ultieme afschrikwekkende voorbeeld. Niet gehinderd door enige privacybezwaren ontvouwde het land een wijdvertakt netwerk van honderden miljoenen camera’s met gezichtsherkenningscapaciteiten. Die worden ingezet voor schijnbaar banale diensten, zoals de toegang tot gebouwen, maar ook om sociale controle uit te voeren.
Op sommige plaatsen lopen agenten rond met slimme brillen om live gezichten te scannen of worden er mensen die foutief de straat oversteken mee bestraft. Er duiken steeds meer bewijzen op dat de Chinese staat de technologie gebruikt om elke beweging van de meer dan 10 miljoen onderdrukte Oeigoerse moslims te traceren die in het westen van het land wonen en van wie er honderdduizenden opgesloten leven. Het programma wordt een grootschalige vorm van geautomatiseerde racistische repressie genoemd.

Zo’n dystopische vaart loopt het hier lang niet. In België is het in principe niet toegelaten slimme camera’s te koppelen aan databanken met persoonsgegevens. In de nieuwe camerawetgeving die een jaar geleden werd goedgekeurd, is daarvoor geen juridisch kader voorzien. Dat mag alleen met de ANPR-camera’s die nummerplaten herkennen. Gezichtsherkenning voor bewaking of controle is dus verboden.

In een summiere reactie laat de federale politie weten dat ze ‘momenteel’ geen gezichtsherkenning gebruikt. Bij Binnenlandse Zaken klinkt het dat de technologie ‘wordt opgevolgd’. Ook bij de Gegevensbeschermingsautoriteit, de vroegere Privacycommissie, lopen geen dossiers. ‘Maar het is gevoelige technologie, met een hoog risico, en zeker een prioriteit voor de toekomst’, zegt voorzitter David Stevens.

Maar er is wel degelijk een hellend vlak. Politiediensten sluiten het toekomstige gebruik van de technologie niet uit. ‘We zijn niet vies van vooruitstrevende technologie als die ons werk helpt en, vooral, als ze accuraat en performant is. Maar voor gezichtsherkenning is het te vroeg’, zegt een woordvoerder van de Antwerpse politie, het grootste korps in ons land.

Deze week kondigde de politiezone Vlas in de regio Kortrijk een state of the art slim camerasysteem aan, ‘het meest geavanceerde van het land’. Het systeem van het Amerikaanse bedrijf Briefcam combineert analyse van realtime- met opgenomen beelden en kan bepaalde onderscheidende karakteristieken van mensen en dingen tot in het detail herkennen. Een meisje met een roze jas is vermist en laatst gezien in de buurt van het Schouwburgplein? Een man met zwarte jas en blauwe rugzak wordt verdacht van dief-stal en is weggevlucht op een brommer? Op beelden van alle 170 camera’s filtert de software de mensen eruit die aan die kenmerken voldoen.

Wat het Kortrijkse systeem niet doet, is gezichten herkennen en door een database halen, benadrukt woordvoerder Thomas Detavernier. Maar het kan wel. ‘Gezichtsherkenning is niet toegestaan, en daar houden we ons aan. Maar in zeer uitzonderlijke omstandigheden, op strikt verzoek van een onderzoeksrechter, kunnen we het wel inschakelen.’ Op zijn website pakt Briefcam ook uit met de ‘naadloze integratie’ van gezichtsherkenningssoftware met zijn bestaande videoplat- formen. ‘Als het nodig blijkt, is de technische capaciteit aanwezig.’

Onophoudelijke stroom

Ver weg is gezichtsherkenning niet. Volgens privacywatchers wordt het paard van Troje stilaan binnengesleept. De duizend ANPR-camera’s die op Belgische wegen nummerplaten scannen voor onder meer trajectcontrole – een netwerk dat op termijn wordt uitgebreid tot 3.000 camera’s – zijn ook klaar om in de toekomst gezichtsherkenning aan te kunnen. Dat was een vereiste bij de aanbesteding, zodat de infrastructuur bij juridisch groen licht niet zou moeten worden vernieuwd.

’Bovendien maakte de nieuwe camerawetgeving het mogelijk verschillende databanken, ook die van camera’s, te kruisen. Je ziet hoe stappen worden gezet om de architectuur voor gezichtsherkenning voor te bereiden’, zegt Eline Kindt, juriste bij de Liga voor Mensenrechten, die zeer kritisch is voor de technologie. ‘Het is gewoon wachten op een volgende regering die dit doordrukt. Het komt er sowieso aan’, zegt de privacyjurist Matthias Dobbelaere-Welvaert.
Gezichtsherkenning is een van de drie biometrische manieren om iemand te identificeren, naast vingerafdrukken en irisscans. Nieuw is het zeker niet. Het wordt al minstens 15 jaar toegepast, maar in het begin vielen de resultaten tegen wegens niet accuraat genoeg. ‘Sinds kort is er een kwantumsprong dankzij een push vanuit Aziatische landen die er zich volledig achter hebben gezet’, zegt Depoortere. ‘Terwijl Europa, zeker sinds 9/11, de kaart van de vingerafdruk heeft getrokken als identificatiemiddel, lag dat in Azië cultureel altijd moeilijker. De voorkeur ging naar gelaatsherkenning.’

De hype is te verklaren door doorbraken in deep learning, een vorm van artificiële intelligentie die razendsnel patronen kan herkennen in onmetelijke hoeveelheden data. De beeldkwaliteit hoeft daardoor al lang niet meer perfect te zijn. De technologie vertaalt een beeld van elk uniek gezicht in een digitale afdruk op basis van een ook al unieke cocktail aan kenmerken, zoals de breedte van het voorhoofd of de vorm van de ogen. Die template, een vertaling van een gezicht in bits en bytes, wordt dan door algoritmes vergeleken met andere templates in databases, en dat kan leiden tot een score in overeenkomst.

Om de algoritmes te trainen moeten ze miljoenen gezichten voorgeschoteld krijgen. Maar dat is volgens Spreeuwers geen probleem, want we voeden met z’n allen het internet met een onophoudelijke stroom aan foto’s. ‘We geven bedrijven als Facebook, Google, Apple of Snapchat collectief en probleemloos de perfecte grondstoffen om enorme databanken van gezichten mee aan te leggen.’

Spreeuwers wil toch ook onderstrepen dat er veel goede kanten aan de technologie zijn. Veiligheid, om te beginnen. Wie gaat bezwaar aantekenen als de politie dankzij gezichtsherkenning voortvluchtige verkrachters, overvallers of fraudeurs kan klissen? De FBI pronkt onder meer met een 15 jaar oude zaak van een naar het buitenland gevluchte kindermisbruiker van wie een ‘most wanted’-poster kon worden gelinkt aan de foto op een paspoort van de man die onder een valse naam een zorgeloos leven leidde in Nepal.
Gezichtsherkenning kan de samenleving ook efficiënter en gestroomlijnder maken, zeggen voorstanders. Op Schiphol loopt een proefproject waarbij reizigers van Cathay Pacific in het vliegtuig kunnen stappen zonder hun paspoort of boardingpas te tonen. Ook Zaventem heeft al poortjes met automatische paspoortcontrole, waarbij een camera checkt of je gezicht overeenkomt met dat op je papieren. Afrikaanse en Aziatische landen zetten gezichtsherkenning in als identiteitscontrole, onder meer voor studenten die examen komen afleggen. En de nieuwste iPhones unlocken automatisch na een gezichtsscan.

Raciale bias

Maar het is technologie, en dus zijn er mensen en instellingen die er ongeoorloofd mee kunnen omspringen. Een brede invoering van gezichtsherkenning roept bij tegenstanders het schrikbeeld op van een autoritaire surveillancestaat waarin de politie u altijd ziet. ‘Het is psychologisch ongezond als mensen weten dat ze worden bekeken bij elke stap die ze in het openbaar zetten. Dat is niet de stad waarin ik wil leven’, zei Aaron Peskin van het stadsbestuur van San Francisco.

Ondanks de grachtengordel van privacywetgeving rond Europa leeft die bezorgdheid ook al bij ons. ‘Gezichtsherkenning vormt een disproportionele inbreuk op ons recht op privacy’, zegt Kindt. ‘Gaat het onze veiligheid verhogen? Of verzamelen we informatie op zo’n grote schaal dat onze veiligheid net in gevaar komt?’

Een bijkomend bezwaar is dat ernstige twijfels blijven bestaan over de accuraatheid, wat tot tragische vormen van discriminatie kon leiden. Er zijn talloze voorbeelden van falende commerciële systemen met een ingebouwde raciale bias. MIT-onderzoekster Joy Buolamwini ontdekte dat software van Microsoft en IBM 99 procent correct werkt in het herkennen van blanke mannen, maar dat die score afneemt naarmate de huidskleur van de persoon donkerder wordt. Ook Rekognition van Amazon is gebrekkig op dat vlak. Je zal maar worden gearresteerd op basis van systematische computerfouten.

Google mocht enkele jaren geleden door het stof omdat zijn fotoapp sommige zwarten had herkend als ‘gorilla’s’. Dat komt omdat algoritmes maar zo goed zijn als hun makers en hun trainingsdata, en in beide gevallen domineren blanke mannen. De Amerikaanse techresearcher Luke Stark, verbonden aan Microsoft, noemt gezichtsherkenning daarom ‘het plutonium van de artificiële intelligentie’, die net als de nucleaire grondstof zwaar aan banden moet worden gelegd.

Aan technologische kant is weinig animo om gezichtsherkenning nog tegen te houden. Bij Zetes is Depoortere al bezig aan de volgende stap: medische analyse op basis van beelden van gezichten. Door heel lichte verschillen in de huidskleur van het gezicht kan de technologie informatie meten over de hartslag van gefilmde mensen. Algoritmes kunnen aan de hand van bewegingen ook detecteren of mensen dronken of hulpbehoevend zijn. ‘Het bestaat, maar is voorlopig nog nergens commercieel in werking.’

Ondanks de frontale clash tussen veiligheid en privacy is de geest uit de fles. ‘We moeten ons hoeden voor big brother-achtige toestanden, maar de informatie is er en de technologie is er. Je kan ze niet on-uitvinden’, zegt Spreeuwers. Depoortere wijst erop dat we er al lang vrede mee hebben genomen dat tientallen apps op onze smartphone overal onze whereabouts traceren. ‘Er moet zeker een wettelijk kader komen om de technologie te kanaliseren. Maar het is ridicuul om op de rem te gaan staan omdat technologie ook kan worden misbruikt.’

Bron: Roel Verrycken / De Tijd