Auteur Yuval Noah Harari zette voor de Financial Times op een rijtje welke lessen we kunnen trekken uit één jaar corona, een jaar van wetenschappelijke doorbraken en politieke mislukkingen. Interessante lectuur voor wie wil nadenken over hoe we een eventueel volgend virus in de kiem kunnen smoren. De volledige tekst vind je hier (en hier het origineel). Hieronder pikken we er twee paragrafen uit die aansluiten bij onze bekommernissen over privacy, surveillance en gegevensbescherming.
“De informatietechnologie heeft ons weerbaarder gemaakt tegen organische virussen, maar ze heeft ons ook veel kwetsbaarder gemaakt voor malware en cyberoorlogen.”
Dat de mensheid automatiseert, digitaliseert en meer activiteiten online doet, stelt ons bloot aan nieuwe gevaren. Een van de opmerkelijkste dingen aan het covidjaar is dat het internet het niet begaf. Als we de hoeveelheid verkeer op een fysieke brug plotseling vermeerderen, dan moeten we verkeersopstoppingen verwachten, en misschien wel een instorting van de brug. In 2020 begaven scholen, kantoren en kerken zich zowat van de ene dag op de andere online, maar het internet hield stand.
We staan daar amper bij stil, maar we zouden dat wel degelijk moeten doen. Na 2020 weten we dat het leven doorgaat, zelfs als een heel land in een fysieke lockdown zit. Probeer je eens in te denken wat er gebeurt als dan de digitale infrastructuur het begeeft.
De informatietechnologie heeft ons weerbaarder gemaakt tegen organische virussen, maar ze heeft ons ook veel kwetsbaarder gemaakt voor malware en cyberoorlogen. Mensen vragen zich vaak af: ‘Wat wordt het volgende coronavirus?’ Een aanval op onze digitale infrastructuur is een voorname kandidaat. Het coronavirus had verscheidene maanden nodig om zich te verspreiden in de wereld en miljoenen mensen te besmetten. Onze digitale infrastructuur kan in een enkele dag in elkaar storten. Scholen en kantoren konden snel de digitale shift maken, maar hoeveel tijd denkt u dat er nodig is om van e-mail naar ouderwetse post terug te schakelen?
“De epidemie bestrijden is belangrijk, maar is het het waard om tegelijk onze vrijheid uit te hollen?”
In 2020 is controle op massale schaal legitiemer en normaler geworden. De epidemie bestrijden is belangrijk, maar is het het waard om tegelijk onze vrijheid uit te hollen? Het is de taak van politici en niet van ingenieurs om het juiste evenwicht tussen nuttige controle en dystopische nachtmerries te vinden.
Drie basisregels kunnen ons een eind op weg helpen om ons te beschermen tegen digitale dictatuur, zelfs in pandemietijden. Ten eerste: als je data over mensen verzamelt – vooral over wat er in hun eigen lichaam omgaat – dan moeten die data gebruikt worden om mensen te helpen, en niet om hen te manipuleren, te controleren of pijn te doen. Mijn persoonlijke huisarts weet veel extreem private dingen over mij. Ik kan daarmee leven, want ik vertrouw erop dat mijn huisarts de data voor mijn eigen goed zal gebruiken. Mijn arts mag die gegevens niet aan een bedrijf of een politieke partij verkopen. Zo zou dat moeten zijn voor elke vorm van opvolging en controle die we in pandemietijden optuigen.
Ten tweede moet controle in twee richtingen gaan. Als het alleen van boven naar beneden gaat, leidt dat tot dictatuur. Als je mensen harder gaat screenen, moet tegelijk ook de controle op de overheid en grote ondernemingen toenemen.
Een voorbeeld. In de huidige crisis geven overheden enorme hoeveelheden geld uit. De procedure waarmee dat geld verdeeld wordt, moet transparanter. Als burger wil ik eenvoudig kunnen zien wie wat krijgt en wie beslist waar het geld naartoe gaat. Ik wil me ervan verzekeren dat het geld naar bedrijven gaat die het echt nodig hebben, en niet naar grote ondernemingen die met de minister op goede voet staan. Als de overheid beweert dat het te complex is om zo’n toezichtsysteem tijdens een pandemie uit te bouwen, geloof dat dan niet. Als het niet te complex is jouw gedrag te monitoren, is het ook niet te complex om te gaan monitoren wat de overheid doet.
Ten derde: sta niet toe dat veel data op één plek bewaard worden. Niet tijdens de epidemie, en ook niet als die voorbij is. Een datamonopolie is een recept voor dictatuur. Als we dus biometrische gegevens over mensen verzamelen om een einde aan een pandemie te maken, dan moet dat gebeuren door een onafhankelijke gezondheidsautoriteit en niet door de politie. De data die dat oplevert, moet ook gescheiden bewaard worden van andere databewaarplaatsen van overheidsadministraties en grote ondernemingen. Uiteraard zal dat leiden tot dubbel en inefficiënt werk. Maar inefficiëntie is een voordeel, geen probleem. Wil je de opkomst van de digitale dictatuur tegengaan? Hou de dingen dan tenminste een beetje inefficiënt.
Yuval Noah Harari: Lessons from a year of Covid
In De Morgen onder de titel “Virussen verslaan doe je zo”
[…] – Auteur Yuval Noah Harari trekt een aantal lessen uit één jaar corona. […]