Zowel politieke partijen als burgers kunnen bepalen welke rol technologie in ons leven krijgt. Doen we dat niet, dan zullen techbedrijven dat doen. Met die gedachte in het achterhoofd zocht het Kenniscentrum Data & Maatschappij uit hoe politieke partijen denken over AI. Met toch een paar duidelijke stellingnames, hoewel zoals altijd valt af te wachten wat daar in de realiteit van overblijft.
Dat artificiële intelligentie onze samenleving ingrijpend zal veranderen, staat buiten kijf. Soms lijkt het ook alsof we machteloos staan tegenover de technologische ontwikkelingen uit Silicon Valley en dat we die alleen maar passief kunnen ondergaan. Toch waarschuwt Pieter Duysburgh van het Kenniscentrum Data & Maatschappij (Imec-SMIT, VUB) voor fatalisme. “Zowel politieke partijen als burgers kunnen bepalen welke rol technologie in ons leven krijgt. Daar is goed beleid voor nodig. Doen we dat niet, dan zullen techbedrijven dat voor ons bepalen. Zij beweren dan wel het beste met ons voor te hebben, maar de ervaring leert dat zij de ongewenste neveneffecten van hun producten niet altijd juist inschatten.”
Tegelijkertijd merkt Duysburgh op dat politici in aanloop naar de verkiezingen opvallend stil blijven over de technologie. “Hoewel AI gaat bepalen hoe ons leven eruitziet, blijven de standpunten over dat onderwerp in de verkiezingsprogramma’s erg vaag.” Reden genoeg vppr het Kenniscentrum om de AI-kieswijzer te lanceren, een tool met 25 stellingen over technologie die volgens Duysburgh vragen opwerpt die de komende beleidsperiode beantwoord moeten worden. Die stellingen werden voorgelegd aan de politieke partijen. Wie de kieswijzer invult, ontdekt niet alleen welke prangende vragen er op tafel liggen en wat de partijen daarover denken, maar wordt ook uitgenodigd om zelf kritisch na te denken.
Het levert in sommige gevallen interessante en hier en daar zelfs opvallende antwoorden op van de politieke partijen. We pikken er enkele uit rond de thema’s die ons bij datapanik nauw aan het hart liggen. Met de kanttekening die ook Duysburgh maakt, namelijk dat er vaak een discrepantie bestaat tussen de stellingname van de partijen en de realiteit. “De partijen weten bij deze stellingen duidelijk wat de ideale situatie zou moeten zijn, maar hun antwoorden zijn niet realistisch.”
Groen, PVDA en Vlaams Belang wijzen het gebruik van slimme camera’s om gsm-gebruik achter het stuur vast te stellen af. PVDA wijst daarvoor op de gevaren van het op grote schaal monitoren van mensen. “Ngo’s, advocaten en academici waarschuwen voor het gebruik van AI en gezichtsherkenningssoftware om mensen te monitoren, te volgen en door te lichten, waar ze ook gaan.” Groen wil dat elke inzet van technologie na verloop van tijd geëvalueerd wordt. “Als de inzet van camera’s of andere vormen van technologie niet blijkt bij te dragen aan meer veiligheid, moeten alternatieve middelen worden ingezet.”
PVDA en Vlaams Belang kanten zich tegen het bijhouden van vingerafdrukken op de identiteitskaart. Voor PVDA zijn de gevaren daarbij dubbel. “Als je vingerafdruk gehackt wordt, dan ben je de controle over al je gegevens die die vingerafdruk nodig hebben, kwijt. Biometrische gegevens centraal opslaan in een databank brengt ook het gevaar van massacontrole met zich mee.”
Groen is de duidelijkste tegenstander wanneer het gaat over het inzetten van live gezichtsherkenning door de politie. “Technologie die een verregaande impact kan hebben op mensenrechten, zoals gezichtsherkenningstechnologie, verbieden we. Ze creëren bias en kunnen fundamentele rechten, zoals het recht op betogen, onder druk zetten.”
Vooruit is als enige partij tegen de publicatie van een overzicht van algoritmes die gebruikt worden door de overheid. In Nederland werd het algoritmeregister eind 2022 al uitgerold in de nasleep van de toeslagenaffaire. Door discriminerende algoritmes werden duizenden ouders toen door de Nederlandse belastingdienst ten onrechte beschuldigd van fraude. Ook in België krijgt het idee van een algoritmeregister steeds meer voet aan de grond. Voor Vooruit moet de overheid transparant zijn over het gebruik van AI. Maar dat mag voor hen niet betekenen dat elk aspect van de besluitvorming openbaar moet worden gemaakt. Andere partijen pleiten wel voor transparantie en controle. Groen voegt ook de verplichte invoering van een kill switch toe, zodat “beslissingen” van die systemen steeds herroepen kunnen worden door menselijke tussenkomst. CD&V vermeldt ook dat de gehanteerde AI ook “explainable” moet zijn, zodat duidelijk is welke elementen de beslissing bepalen en/of beïnvloeden.
N-VA en Open VLD vinden niet dat werknemers de monitoring van hun productiviteit door algoritmes moeten kunnen weigeren. De andere partijen zijn het in meerdere of mindere mate wel mee eens dat zo’n weigering moet kunnen. PVDA vindt onder meer dat werknemers en hun vakorganisaties de implementatie van nieuwe technologie moeten kunnen weigeren. Ze moeten ook inzage hebben in de data die worden gebruikt en de manier waarop die worden gebruikt. Groen wil bovendien het ‘human in control’ principe in de arbeidswetgeving opnemen, waarbij mensen omkaderd worden door mensen en niet door algoritmes.
N-VA en Vlaams Belang vinden dat digitale platformen zelf mogen kiezen hoe ze met desinformatie omgaan. Groen is de meest expliciete tegenstander van deze stelling. “Zelfregulering van de grote spelers is niet transparant en biedt te weinig garantie. Daarom moet de EU zelf controle kunnen uitoefenen en sancties kunnen opleggen, o.a. wat betreft desinformatie”
De laatste stelling die we eruit pikken, is dat de overheid moet inzetten op de ontwikkeling van robots om bewoners gezelschap te houden in woonzorgcentra. Toch wel een van de meest perverse en kille liberale ideeën van de laatste jaren. Enkel N-VA toont zich voorstander van dergelijke ontwikkeling. Andere partijen drukken er op dat personeel niet kan vervangen worden door robots. Zorgen voor voldoende personeel in de woonzorgcentra en het optrekken van de wettelijke minimumnorm optrekken, moeten prioriteiten zijn.
Bekijk hier de volledige kieswijzer en de standpunten van de verschillende partijen.