In een artikel voor internationaal nieuwsagentschap IPS gaat Frank Mulder dieper in op een voorstel van het Europees Parlement om de buitengrenzen permanent te bewaken, compleet met onbemande vliegtuigen boven de Middellandse Zee. Over de ingrijpende gevolgen van deze voorstellen sprak Mulder onder meer met Mathias Vermeulen. Vermeulen is mede-auteur van het rapport Borderline dat recent Eurosur – het European Border Surveillance System – kritisch onder de loep nam.
Fort Europa krijgt bewakingscamera’s
Het Europarlement bespreekt volgende week een voorstel om de buitengrenzen permanent te bewaken, compleet met onbemande vliegtuigen boven de Middellandse Zee. Later volgt een voorstel voor biometrische herkenning van alle niet-Europese reizigers. De gevolgen zijn ingrijpend.
Per jaar verdrinken er duizend tot drieduizend bootvluchtelingen in de Middellandse Zee. “De enige manier om daar iets aan te doen, is de grens versterken en beter bewaken”, zei de Portugees Nuno Melo namens de christendemocraten in het Europarlement een maand geleden. Daarmee vertolkte hij een logica die volgens kritische waarnemers precies de fout is van het Europees migratiebeleid: “meer bewaking is beter”.
Permanent
Melo deed zijn uitspraak tijdens een eerste bespreking van Eurosur, oftewel het European Border Surveillance System. Het parlement bespreekt volgende week een aantal amendementen en zal het later dit najaar waarschijnlijk goedkeuren. Over precies één jaar treedt het in werking. In de toekomst zullen alle grensautoriteiten – van politie en marine tot kustwacht – permanent samenwerken. “Lidstaten moeten een centrum oprichten dat 24 uur per dag alle activiteiten op dit gebied gaat coördineren”, zegt Erik Berglund telefonisch vanuit Warschau. Daar is hij directeur Capaciteitsopbouw van de Europese grensbewakingsdienst Frontex. “Ze zullen alle relevante informatie, van illegale visserij tot migratie, met elkaar moeten delen. Dat gebeurt nu nog op vrijwillige basis.”
Frontex zelf krijgt een veel grotere rol. De dienst gaat situatieschetsen rondsturen, met daarin analyses van de informatie die de lidstaten zelf aanleveren, aangevuld met eigen informatie, zoals luchtopnames die Frontex zelf laat maken. De dienst gaat daarnaast ook overzichten sturen met inlichtingen uit landen als Libië, Syrië of Mali, op basis van onder meer satellietbeelden. Het wordt zelfs mogelijk om met onbemande vliegtuigjes onderzoek te doen naar vluchtelingen die de Middellandse Zee willen gaan oversteken.
Eurosur dient drie doelen, zegt Berglund: “Illegele migranten opsporen, internationale criminaliteit bestrijden en het aantal doden op zee verminderen.”
Slimme grenzen
Maar verschillende lidstaten willen meer. Daarom komt de Europese Commissie eind dit jaar of begin volgend jaar met een voorstel voor zogenaamde smart borders, slimme grenzen. Dat houdt in dat alle niet-Europese bezoekers van de EU hun vingerafdrukken zullen moeten geven. Bij het uitreizen kunnen ze automatisch worden herkend, zodat het systeem duidelijk weet wie de illegale achterblijvers zijn. Een speciaal programma moet ervoor zorgen dat bekende, bonafide reizigers op basis van biometrische identificatie automatisch door de grenspoortjes kunnen lopen. Het voorstel is in feite een enorme uitbreiding van het Visa Informatie Systeem, waar mensen uit niet-westerse landen al hun vingerafdrukken voor moeten afgeven.
De Heinrich Böll-stichting, een internationale denktank, heeft een paar deskundigen eerder dit jaar kritisch laten kijken naar Eurosur en de slimme grenzen. Hun rapport, Borderline, is vernietigend.
Eurosur is volgens hen veel te groots opgezet, bouwt voort op een migratiebeleid dat niet werkt en is technisch en organisatorisch wankel. “De enigen die hebben onderzocht of het werkt, zijn Frontex en de bedrijven die de techniek verkopen”, zegt Mathias Vermeulen. Hij is medeauteur en specialist Internationaal Recht aan het European University Institute in Florence. “Er is geen toezichthouder, ook niet als het project eenmaal draait. Financieel kan het alleen maar op een fiasco uitlopen. Volgens de Commissie gaat het tot 2020 maar 340 miljoen euro kosten, maar wij komen na een paar berekeningen al op het twee- of drievoudige.” Een deel van het geld komt uit het budget voor ontwikkelingshulp.
Onduidelijke doelen
Bootvluchtelingen redden is een mooi doel, maar volgens Vermeulen is dat vooral retorisch. “In het Commissievoorstel staat het niet genoemd als doel. Bovendien zegt het plan alleen iets over de opsporing, niet over wie er vervolgens wat aan moet doen.”
Over smart borders is Vermeulen nog kritischer. “Volgens de Europese wet moet er een gegronde reden zijn om de lichaamskenmerken van iemand op te slaan. In dit plan wordt iedere reiziger beschouwd als potentiële crimineel. Terwijl meldingen van achterblijvers ook kunnen gaan om piloten die in hun vliegtuig binnenkomen en als burger vertrekken. Of om mensen die ziek zijn geworden en in een ziekenhuis zijn beland.”
Wie de gegevens uiteindelijk mag gebruiken, is niet bekend. Verschillende lidstaten willen het systeem ook voor opsporingsdoeleinden gebruiken. Volgens de Commissie is het echter bedoeld als statistische informatie, om migratiestromen in kaart brengen. Het optuigen van het systeem kost 450 miljoen euro en het uitvoeren kost jaarlijks 190 miljoen – dat schat althans de Commissie. Volgens Vermeulen zal dat veel duurder worden, net als een ander groot IT-systeem, het Schengen Informatie Systeem, dat uiteindelijk vijf keer duurder werd dan begroot.
Ingrijpend
“De voorstellen worden gepresenteerd als technische maatregelen waar je eigenlijk niet tegen kunt zijn”, zegt Vermeulen. “Over smart borders verwacht ik nog wel een stevig debat, maar over Eurosur niet. Het Europarlement wordt voor een fait accompli gesteld, de onderdelen zijn technisch al klaar en er zijn miljoen in gestoken. Maar het is wel degelijk het resultaat van een paradigmaverschuiving. Grensbewaking vindt steeds meer plaats in concentrische cirkels om Europa heen. De open zee wordt permanent gesurveilleerd, buurlanden krijgen hulp bij grensbewaking en de landen daar weer omheen worden betaald om migranten tegen te houden. Deze visie op migratie is eerder voorgesteld door Oostenrijk, maar dat werd toen afgewezen. Het gebeurt nu gewoon toch.”
Terwijl Eurosur de grensbewaking naar buiten verplaatst, doen smart borders dat naar binnen toe. “De grens bevindt zich steeds minder op één plek”, zegt Huub Dijstelbloem, wetenschapper bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid in Nederland, en auteur van De migratiemachine. “De grens wordt een ongrijpbare, overal aanwezige machine die mensen permanent verdeelt tussen wel en niet gewenst. Ook de grens tussen migratiebeleid en veiligheidsbeleid vervaagt. Maar de horizon van deze systemen is ongewis. Vroeg of laat komen ook onze gegevens erin. Wat het einddoel is, blijft onuitgesproken. We gaan van Fort Europa naar een surveillancemaatschappij.”
De technologie krijgt daarbij een eigen dynamiek. Niet alleen omdat de security-industrie de kansen met beide handen aangrijpt. Ook politici, de Commissie en de lidstaten zelf lijken vaak voor technologische oplossingen te kiezen omdat ze er politiek niet uitkomen. “Maar als je de grenzen strenger gaat bewaken,” zegt Dijstelbloem, “durf ik te voorspellen dat vluchtelingen nog meer risico’s gaan nemen om binnen te komen. Het lost het probleem dus niet op.”
“De voorstellen zijn geen rationeel, kosteneffectief antwoord op een duidelijk probleem”, concludeert Vermeulen. “Ze lijken meer de uitkomst van een technisch en economisch momentum.”
Frank Mulder, Utrecht, 5 oktober 2012 – (c) IPS